حشر انسانها (قرآن)حشر تمام انسانها در قیامت، با وجود پراکندگی آنان بوقوع می پیوندد. ۱ - حشر تمام انسانهاولکل وجهة هو مولیها فاستبقوا الخیرت این ما تکونوا یات بکم الله جمیعـا...(هر طایفه‌ای قبله‌ای دارد که خداوند آن را تعیین کرده است؛ (بنابراین، زیاد در باره قبله گفتگو نکنید! و به جای آن،) در نیکی‌ها و اعمال خیر، بر یکدیگر سبقت جویید! هر جا باشید، خداوند همه شما را (برای پاداش و کیفر در برابر اعمال نیک و بد، در روز رستاخیز،) حاضر می‌کند؛ زیرا او، بر هر کاری تواناست. ) هر جا باشید خداوند همه شما را حاضر خواهد کرد" (این ما تکونوا یات بکم الله جمیعا). در آن دادگاه بزرگ رستاخیز که صحنه نهایی پاداش و کیفر است. چنین نیست که عده‌ای مشغول انجام بهترین کارها باشند و گروهی دیگر جز سمپاشی و تخریب و اخلال کار دیگری نکنند، و با هم یکسان باشند و حساب و کتاب و جزائی در کار نباشد، مسلم بدانید چنان روزی در پیش است و به همه حسابها رسیدگی می‌شود. اولین و آخرین انسانها، در قیامت محشور می شوند. قل ان الاولین والاخرین(بگو: «اوّلین و آخرین)لمجموعون الی میقـت یوم معلوم.(همگی در موعد روز معیّنی گردآوری می‌شوند،) هـذا یوم الفصل جمعنـکم والاولین.((و به آنها گفته می‌شود:) امروز همان روز جدایی (حق از باطل) است که شما و پیشینیان را در آن جمع کرده‌ایم!) حشر و حاضر شدن تمام انسانها نزد پروردگار، هنگام رستاخیز از آیات زیر استفاده می شود. ... این ما تکونوا یات بکم الله جمیعـا...... واعلموا انکم الیه تحشرون. ربنا انک جامع الناس لیوم لا ریب فیه...فکیف اذا جمعنـهم لیوم لا ریب فیه...ولـئن متم او قتلتم لالی الله تحشرون. الله لا الـه الا هو لیجمعنکم الی یوم القیـمة لا ریب فیه....(خداوند، معبودی جز او نیست! و به یقین، همه شما را در روز رستاخیز -که شکی در آن نیست- جمع می‌کند! و کیست که از خداوند، راستگوتر باشد؟).. ومن یستنکف عن عبادته ویستکبر فسیحشرهم الیه جمیعا.(هرگز مسیح از این ابا نداشت که بنده خدا باشد؛ و نه فرشتگان مقرّب او (از این ابا دارند). و آنها که از عبودیت و بندگی او، روی برتابند و تکبر کنند، بزودی همه آنها را (در قیامت) نزد خود جمع خواهد کرد.) .. واتقوا الله الذی الیه تحشرون... لیجمعنکم الی یوم القیـمة لا ریب فیه...ویوم نحشرهم جمیعـا.... ... ثم الی ربهم یحشرون. ... وهو الذی الیه تحشرون. ویوم یحشرهم جمیعـا...ویوم نحشرهم جمیعـا...ویوم یحشرهم کان لم یلبثوا الا ساعة من النهار.... ... ذلک یوم مجموع له الناس وذلک یوم مشهود. وبرزوا لله جمیعـا...(و (در قیامت)، همه آنها در برابر خدا ظاهر می‌شوند؛ در این هنگام، ضعفا (دنباله روان نادان) به مستکبران (و رهبران گمراه) می‌گویند: «ما پیروان شما بودیم! آیا (اکنون که بخاطر پیروی از شما گرفتار مجازات الهی شده‌ایم،) شما حاضرید سهمی از عذاب الهی را بپذیرید و از ما بردارید؟» آنها می‌گویند: «اگر خدا ما را هدایت کرده بود، ما نیز شما را هدایت می‌کردیم! (ولی کار از اینها گذشته است،) چه بیتابی کنیم و چه شکیبایی، تفاوتی برای ما ندارد؛ راه گریزی برای ما نیست! » )وان ربک هو یحشرهم انه حکیم علیم.(پروردگار تو، قطعاً آنها را (در قیامت) جمع و محشور می‌کند؛ چرا که او حکیم و داناست!) ویوم نسیر الجبال وتری الارض بارزة وحشرنـهم فلم نغادر منهم احدا(و روزی را به خاطر بیاور که کوه‌ها را به حرکت درآوریم؛ و زمین را آشکار (و مسطح) می‌بینی؛ و همه آنان (انسانها) را برمی انگیزیم، و احدی از ایشان را فروگذار نخواهیم کرد!) ۲ - حشر گروهیوعرضوا علی ربک صفـا لقد جئتمونا کما خلقنـکم اول مرة بل زعمتم الن نجعل لکم موعدا.(آنها همه در یک صف به (پیشگاه) پروردگارت عرضه می‌شوند؛ (و به آنان گفته می‌شود:) همگی نزد ما آمدید، همان گونه که نخستین بار شما را آفریدیم! اما شما گمان می‌کردید ما هرگز موعدی برایتان قرار نخواهیم داد!)این آیه سخن از چگونگی رستاخیز انسانها می‌گوید: آنها همه در یک صف به پروردگارت عرضه می‌شوند. این تعبیر ممکن است اشاره به آن باشد که هر گروهی از مردم که عقیده واحد یا عمل مشابهی دارند در یک صف قرار می‌گیرند، و یا اینکه همگی بدون هیچگونه تفاوت و امتیاز در یک صف قرار خواهند گرفت. و به آنها گفته می‌شود: شما همگی نزد ما آمدید، همانگونه که در آغاز شما را آفریدیم. نه خبری از اموال و ثروتها است، نه زر و زیورها، نه امتیازات و مقامات مادی، نه لباسهای رنگارنگ، و نه یار و یاور، درست همانگونه که در آغاز آفرینش بودید، به همان حالت اول!. .. ونفخ فی الصور فجمعنـهم جمعـا. فوربک لنحشرنهم والشیـطین ثم لنحضرنهم حول جهنم جثیـا. وهو الذی ذراکم فی الارض والیه تحشرون. قل یجمع بیننا ربنا...وان کل لما جمیع لدینا محضرون. قالوا یـویلنا من بعثنا من مرقدنا هـذا ما وعد الرحمـن وصدق المرسلونان کانت الا صیحة وحدة فاذا هم جمیع لدینا محضرون. وکذلک اوحینا الیک قرءانـا عربیـا... وتنذر یوم الجمع لا ریب فیه.... ... الله یجمع بیننا والیه المصیر. ... وهو علی جمعهم اذا یشاء قدیر. قل الله یحییکم ثم یمیتکم ثم یجمعکم الی یوم القیـمة لا ریب فیه...یوم تشقق الارض عنهم سراعـا ذلک حشر علینا یسیر. قل ان الاولین والاخرین لمجموعون الی میقـت یوم معلوم.قل هو الذی ذراکم فی الارض والیه تحشرون. هـذا یوم الفصل جمعنـکم والاولین. قرآن کریم حشر انسانها را در روز قیامت به سه گروه تقسیم می‌کند: اصحاب شمال و شقاوت، اصحاب یمین و سعادت و سابقان و مقربان. امام خمینی نیز باتوجه‌به متون دینی مردم را در محشر به سه دسته می‌داند: ۱- مستضعفان و گروهی که از تمدن دور بوده‌اند و تبلیغات دین را نشنیده‌اند. چنین افرادی معمولاً دارای صفات حیوانی‌اند و بر اساس ملکات خود محشور می‌شوند و حشر آنان مانند حشر حیوانات خواهد بود و اگر حیوانی بدخلق باشد، شقاوت حیوانی خواهد داشت و ازآنجاکه از حقایق و معارف به‌دور بوده‌اند، سعادت و شقاوت اکتسابی که سبب دخول در بهشت یا جهنم است را ندارند. [۴۳]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۴۸۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
امام خمینی کلام ملاصدرا مبنی بر اینکه بعضی انسانها دارای ماهیت‌های ظلمانی‌اند و این امر برای آنها ذاتی است را نمی‌پذیرد و معتقد است همه افراد بر اساس فطرتی که طالب کمال‌اند، خلق شده‌اند و عشق به کمال، فطری هر موجودی است و در اصل خلقت چیزی نیست که ظلمت و شقاوت برای او ذاتی باشد. [۴۴]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۴۸۰-۴۸۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
۲- گروه دوم کسانی‌اند که از دستورهای دینی پیروی کرده‌اند، اما از مرتبه تجرد خیالی و برزخی فراتر نرفته‌اند چنین افرادی اگر ملکات شرعی را کسب کرده باشند، جزا و ثوابی برایشان مقرر شده و در حشر دارای لذت‌ها و سعادت‌هایی خواهند بود. [۴۵]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۵۰۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
برای چنین افرادی بهشتی متوسط که با انشای نفس و طبق ملکاتشان است، وجود دارد و با فرشتگان مثالی محشور می‌شوند. [۴۶]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۴۷۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
به اعتقاد امام خمینی افرادی که به ادیان دیگر معتقد بودند و احتمال صحیح بودن ادیان دیگر را نمی‌دادند، اگر به دین خود عمل و از بزرگان دین خود پیروی کنند بعید نیست که جزء این گروه دوم بوده و داخل بهشت شوند. [۴۷]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۴۸۵-۴۸۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
۳- دسته سوم افرادی که تجرد عقلانی پیدا کرده و از مرتبه تجرد خیالی فراتر رفته‌اند. این افراد ادراک قوی‌تری از حقایق و صورت‌های آنان دارند و توانسته‌اند حقایق عقلی را در وجود خود به فعلیت برسانند و درصورتی‌که آن صورت‌ها مطابق با واقع باشند، دارای سعادت عقلی خواهند بود. [۴۸]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۴۸۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
[۴۹]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۴، ص۴۵۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۳ - نشانه حقانیتحشر انسان به سوی خداوند، نشانه‌ای از حقانیت آفرینش و راه نداشتن بیهودگی در آن است. ... وهو الذی الیه تحشرونوهو الذی خلق السمـوت والارض بالحق ویوم یقول کن فیکون قوله الحق...سياق آیه دلالت دارد بر اينكه: مقصود از آن چيزى كه خدايش مى‌گويد:" موجود شو، پس موجود مى‌شود" همان روز حشر است، گر چه خلقت هر موجود ديگرى هم همين طور است. ۴ - حتمی بودن حشرحشر انسان به سوی خدا، حتمی و خارج از اختیار او است. ... واعلموا انکم الیه تحشرون.(مجهول بودن فعل «تحشرون» حکایت می‌کند که آدمی در حشر به سوی خداوند اختیاری ندارد.) ولـئن متم او قتلتم لالی الله تحشرون. ... واتقوا الله الذی الیه تحشرون. ... وهو الذی الیه تحشرون. ... وانه الیه تحشرون. ... والیه تحشرون. ... واتقوا الله الذی الیه تحشرون.. والیه تحشرون. جمله الیه تحشرون اشاره است به مساله بعث و جزا و قيامت و اینکه حشر وعده‌اى قطعى است. ۵ - شناختن انسانها در قیامتقابل شناسایی بودن انسانها برای یکدیگر، هنگام حشر، در قیامت از آیه زیر اسنفاده می شود. ویوم یحشرهم کان لم یلبثوا الا ساعة من النهار یتعارفون بینهم...از این دو آیه استفاده می‌شود که گروهی از مجرمان به هنگامی که قیامت بر پا می‌شود سوگند یاد می‌کنند که دوران برزخشان ساعتی بیش نبوده است ولی مؤمنان به آنها می‌گویند دورانی طولانی بوده و هم اکنون قیامت بر پا شده است و شما نمی‌دانید (و می‌دانیم برزخ برای همه یکسان نیست و شرح آن را ذیل آیات مناسب خواهیم داد). مطابق این تفسیر معنی جمله" یتعارفون بینهم" چنین خواهد بود که آنها بقدری زمان برزخ را کوتاه احساس می‌کنند که هیچ مطلبی از دنیا را فراموش نکرده‌اند و یک دیگر را به خوبی می‌شناسند. و یا اینکه اعمال زشت یکدیگر را در آنجا می‌بینند و باطن یکدیگر را می‌شناسند و این خود یک رسوایی بزرگ برای آنها است. ۶ - میعادگاه الهیحشر انسانها، میعادگاه الهی برای همه آدمیان است. ویوم نسیر الجبال وتری الارض بارزة وحشرنـهم فلم نغادر منهم احداوعرضوا علی ربک صفـا لقد جئتمونا کما خلقنـکم اول مرة بل زعمتم الن نجعل لکم موعدا. ۷ - نظم در حشر انسانهاحشر انسانها در قیامت، دارای نظم و انضباط است. ویوم نسیر الجبال وتری الارض بارزة وحشرنـهم فلم نغادر منهم احداوعرضوا علی ربک صفـا لقد جئتمونا کما خلقنـکم اول مرة بل زعمتم الن نجعل لکم موعدا. ۸ - آسانی حشرحشر انسانها در قیامت، برای خداوند آسان است. یوم تشقق الارض عنهم سراعـا ذلک حشر علینا یسیر.حشر به معنی جمع و گردآوری از هر سو است. روشن است خداوندی که آفریننده آسمانها و زمین و آنچه در میان آن دو است حشر و نشور مردگان برای او کار ساده‌ای می‌باشد. اصولا مشکل و آسان برای کسی است که قدرتش محدود است، آن کسی که قدرتش نامحدود است همه چیز برای او یکسان و آسان است. جالب اینکه در بعضی از روایات می‌خوانیم: " اولین کسی که زنده می‌شود و از قبر خارج گشته، وارد صحنه محشر می‌شود پیامبر صلی الله علیه و آله است و علی علیه السلام همراه او است"!. ۹ - پانویس۱۰ - منبع• فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حشر انسانها». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |